Burun tutulması, adətən yuxarı tənəffüs yolları infeksiyaları, allergik reaksiyalar, sinuzit, poliplər və ya struktur burun problemləri səbəbindən ortaya çıxır. Soyuqdəymə, qrip və mövsümi allergiyalar burun mukozasının şişməsinə və hava axınının məhdudlaşmasına səbəb ola bilər.

Burun tutulmasını yüngülləşdirmək üçün buxar vannaları etmək, bol su içmək, duzlu su ilə burun təmizliyi etmək və nəmləndirici cihazlar istifadə etmək faydalı ola bilər.

Həmçinin, həkim məsləhəti ilə burun spreylərini və ya antihistaminik dərmanlar istifadə edilə bilər. Xroniki burun tıxanıqlığı halında isə əsas səbəbi müəyyən etmək üçün mütəxəssisə müraciət etmək vacibdir.

Burun tutulması nədir?

Burun tutulması, burun içindəki hava keçid yollarının müxtəlif səbəblərlə daralması və ya tamamilə bağlanması nəticəsində, burundan nəfəs almanın çətinləşdiyi narahat edici bir vəziyyətdir.

Adətən burun içində şişkinlik, dolğunluq hissi, nəfəs alma çətinliyi və qoxu duyğusunda azalma kimi əlamətlərlə həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə təsir edə bilər.

Tıxanmış burun dəlikləri, hər yaşdan insanın tez-tez qarşılaşdığı geniş yayılmış sağlamlıq problemidir.

Qrip, soyuqdəymə və ya allergiyalar kimi müvəqqəti hallarda burun tıxanıqlığı qısa müddətli narahatlığa səbəb olarkən, burun əti böyüməsi, nazal poliplər və ya burun əyriliyi kimi daimi hallar isə uzunmüddətli nəfəs alma problemlərinə səbəb ola bilər.

Burun tutulması niyə olur?

Burun tutulmasına səbəb olan amillər arasında allergiyalar, sinüzit, nazal poliplər, burun əti böyüməsi, septum deviasiyası və ya infeksiyalar kimi müxtəlif anatomik və ətraf mühit səbəblərindən qaynaqlanа bilər.

Burun tutulmasının geniş yayılmış səbəbləri bunlardır:

• Soyuqdəymə və qrip.
• Sinüzit (sinus iltihabı).
• Allergik rinit (ot qızdırması).
• Burun polipləri.
• Septum deviasiyası (burun septumunun əyriliyi).
• Hava çirkliliyi və siqaret tüstüsü.
• Hormonal dəyişikliklər (hamiləlik və ya tiroid problemləri).
• Bəzi dərmanların yan təsirləri.
• Xroniki rinit (uzun müddətli burun iltihabı).
• Burun travmaları və ya əməliyyat sonrası şişkinlik.

Burun tutulması əlaməti necə olur?

Burun tutulması, nəfəs almağı çətinləşdirən, burundan kifayət qədər hava keçişinin olmadığı narahat edici bir hissdir. Burunda dolğunluq, təzyiq hissi, daim ağızdan nəfəs alma ehtiyacı, qoxu almada azalma, geniz axıntısı və yuxu keyfiyyətində düşüş kimi əlamətlərlə özünü göstərir.

Xüsusilə gecə yatarkən artış göstərərək həyat keyfiyyətinə mənfi təsir göstərə bilər.

Burunuzun tıxanıqlı ola biləcəyini göstərən əlamətlər bu şəkildədir:

• Burundan nəfəs almaqda çətinlik.
• Burunda dolğunluq və ya təzyiq hissi.
• Ağızdan nəfəs alma ehtiyacı.
• Burun axıntısı və ya geniz axıntısı.
• Danışarkən burundan danışma (genizdən gələn səs).
• Qoxu və dad alma duyğularında azalma.
• Yuxu zamanı xorultu və ya yuxu apneyası.
• Səhərlər ağız quruluğu ilə oyanma.
• Baş ağrısı və ya üz bölgəsində təzyiq hissi.
• Gözlərdə sulanma və qaşınma (allergik səbəbli burun tıxanıqlığında).

Burun tutulmasının zərərləri nədir?

Burun tutulması, sadə bir problem kimi görünsə də, uzun müddət davam etdikdə ümumi sağlamlığa və həyat keyfiyyətinə mənfi təsir göstərə bilər. Burundan kifayət qədər hava axını təmin edilmədikdə, bədənin oksigen alımı azalır və müxtəlif sağlamlıq problemləri ortaya çıxa bilər.

Həmçinin daim ağızdan nəfəs alma, ağız və boğaz sağlamlığını da təhdid edə bilər.

Burun tıxanıqlığı bu problemlərə səbəb ola bilər:

• Xroniki yuxu pozğunluqları və xorultu,
• Sinus infeksiyaları və baş ağrıları,
• Orta qulaq iltihabı riski,
• Qoxu və dad alma duyğusunda azalma,
• Çənə və diş quruluşunda pozulmalar,
• Üz inkişafında qeyri-müntəzəmlik (xüsusilə uşaqlarda).

Tək tərəfli burun tutulması səbəbləri arasında struktur pozğunluqlar ön planda olduğundan, bu vəziyyətin erkən diaqnozu və müalicəsi vacibdir.

Uşaqlar və körpələrdə burun tutulması

Körpələrdə burun tıxanıqlığı və xırıltı, xüsusilə yeni doğulmuş körpələrdə tez-tez görülən və diqqət edilməsi lazım olan bir vəziyyətdir. 1 yaşındakı körpələrdə burun tıxanıqlığı valideynlərin ən çox maraqlandığı mövzulardan biridir.

Körpələr ilk olaraq burun tənəffüsü edirlər və tıxanıqlıq vəziyyətində ciddi tənəffüs çətinliyi yaşaya bilərlər.

Yuxuda burnu tıxanıqlı və ağız tənəffüsü etmək məcburiyyətində qalan uşaqlarda bu problemlər meydana gələ bilər:

• Duruş pozğunluqları,
• Üz inkişafı anomaliyaları,
• Yuxu keyfiyyətində düşüş,
• İnkişaf geriliyinin riski.

1 yaş körpələrdə burun tutulması vəziyyətində, xüsusilə geniz əti və ya struktur anomaliyalar söz mövzusu olduqda, mütəxəssis nəzarətində müalicə planlanmalıdır.

Bəzi hallarda cərrahi müdaxilə lazım ola bilər, lakin hər halda, körpələrdə və uşaqlarda burun tıxanıqlığına ciddi yanaşılmalı və peşəkar yardım axtarılmalıdır.

Burun tıxanıqlığı Diaqnozu

Burun tıxanıqlığına həll tapa bilmək üçün əvvəlcə düzgün diaqnoz qoyulmalıdır. 1 aydır keçməyən burun tıxanıqlığı şikayəti ilə müraciət edən xəstələrdə, geniş bir fiziki müayinə aparılır. Tək tərəfli tıxanıqlığın səbəbləri araşdırılarkən, xüsusilə struktur problemlərə diqqət edilir.

Diaqnoz prosesində istifadə edilən üsullar bunlardır:

• Detallı qulaq-burun-boğaz müayinəsi,
• Endoskopik nazal qiymətləndirmə,
• Allergiya testləri (qrip, soyuqdəymə kimi əlamətləri olmayan, lakin axıntısı olanlar üçün),
• Görüntüləmə üsulları (BT, MR, USM kimi),
• Tənəffüs funksiya testləri.

Həkimə nə zaman müraciət edilməlidir?

1 aydır keçməyən burun tutulmaları hallarında mütləq bir qulaq-burun-boğaz mütəxəssisinə müraciət edilməlidir. Xüsusilə aşağıdakı hallarda vaxt itirmədən həkimə görünməniz vacibdir:

• Tək tərəfli tıxanıqlıq səbəbləri araşdırılması lazım olan hallarda,
• Yatınca burun tutulması şiddətlənirsə və yuxu keyfiyyətinizə təsir edirsə,
• Körpələrdə burun tıxanıqlığı və xırıltı birlikdə görünürsə,
• Xəstə olmayarkən burun tıxanması şikayəti davamlı davam edirsə,
• Həll üçün sınanan ev üsulları işə yaramırsa,
• Gecə burun tıxanıqlığı səbəbləri ilə xorultu və nəfəs durması yaşanırsa.

Aşağıdakı əlamətlərdən hər hansı biri varsa, təcili tibbi yardım alınmalıdır:

• Şiddətli baş ağrısı və üz ağrısı,
• Yüksək hərarət və şiddətli axıntı,
• Nəfəs almada ciddi çətinlik,
• Burun qanadından qan gəlməsi,
• Görmə problemləri.

Xüsusilə uşaqlarda, 2 yaş körpələrdə burun tutulması probleminin cavabını öz başınıza axtarmaq əvəzinə, bir mütəxəssisə müraciət etməniz vacibdir, çünki uşaqların tənəffüs sistemləri hələ tam inkişaf etməmiş olduğundan, yanlış bir tətbiq ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər.

Burun tutulması müalicəsi

Burun tutulması müalicəsi, tıxanıqlığa səbəb olan faktordan asılı olaraq müəyyən edilir; dərmanlarla tibbi müalicə (burun spreyleri, antihistaminlər və ya dekonjestanlar), allergiya kontrolu, burun ətlərinin kiçildilməsi və ya septum deviasiyasının düzəldilməsi kimi cərrahi üsullarla effektiv və daimi rahatlama təmin edilə bilər.

Müalicə üsullarında dərman müalicəsi bunları əhatə edir:

• Burun açıcı spreylər,
• Antiallergik dərmanlar,
• Antibiotiklər (lazımi hallarda),
• Kortizonlu spreylər.

1 aydır keçməyən burun tıxanıqlığı hallarında, xüsusilə struktur problemlərdə cərrahi müdaxilə lazım ola bilər:

• Septum deviasiyasının düzəldilməsi,
• Geniz əti əməliyyatı,
• Sinus cərrahiyyəsi.

Yatınca burun tıxanması şikayəti olan və daimi ağız tənəffüsü edən xəstələrdə, radiofrekans müalicəsi kimi minimal invaziv üsullar da tətbiq edilə bilər. Allergik burun tıxanıqlığı müalicəsi üçün immunoterapiya da düşünülə bilər.

Cərrahi üsulla burun tutulması necə açılır?

Burun tıxanıqlığına həll üçün cərrahi müdaxilə, xüsusilə struktur problemlərdə və 1 aydır keçməyən burun tıxanıqlığı hallarında tərcih edilir. Cərrahi üsullar bunları əhatə edir:

Septoplastika (Əyrilik Əməliyyatı)

Septoplastika əməliyyatı – burun içindəki sümüyün və qığırdağın düzəldilməsidir. Adətən tək tərəfli burun tutulması səbəbləri arasında yer alan septum deviasiyası üçün tətbiq edilir. Lokal və ya ümumi anesteziya altında aparılır. İyileşmə müddəti ortalama 1-2 həftədir.

Sinus Cərrahiyyəsi

Xroniki sinüzit hallarında tərcih edilir. Endoskopik üsulla aparılır. Sinus boşluqlarının təmizlənməsi və genişləndirilməsi təmin edilir. İyileşmə müddəti 2-3 həftə davam edə bilər.

Cərrahi müdaxilə sonrası xəstələrin əksəriyyəti burun tututlması şikayətindən qurtulur və normal tənəffüsə qovuşur, lakin hər cərrahi əməliyyat kimi, burun əməliyyatları da mütəxəssis cərrahlar tərəfindən, lazımi bütün qiymətləndirmələr aparıldıqdan sonra tətbiq edilməlidir.

Burun tutulmasına nə yaxşı gəlir?

Burun tıxanıqlığına, duzlu su (serum fizioloji) ilə burun təmizliyi etmək, isti duş almaq və ya buxar qəbul etmək, otağın nəmini artırmaq, evkalipt yağı və ya mentollu məhsullarla nəfəs yollarını açmaq, zəncəfil, nanə, çobanyastığı kimi bitki çayları içmək və bol maye qəbul edərək mukozanı nəmli saxlamaq yaxşı gəlir.

Burun tıxanıqlığına bunlar yaxşı gəlir:

• Buxar inhalyasiyası: İsti su buxarı qəbul edərək burun kanallarının açılmasını təmin edə bilərsiniz.
• Duzlu su ilə burun yuyulması: Burun içini nəmləndirərək tıxanıqlığı yüngülləşdirir.
• Bol su qəbulu: Bədəni nəmli saxlayaraq mukusun incəlməsinə kömək edir.
• İsti duş almaq: Duşdan gələn buxar, burun tıxanıqlığını aradan qaldırmağa kömək edə bilər.
• Nəmləndirici cihaz istifadəsi: Mühitin nəmli olması burun içindəki quruluğu azaldır.
• Zəncəfil və bal qəbulu: Təbii anti-iltihab xüsusiyyətləri sayəsində tənəffüs yollarını rahatlaşdırır.
• Mentollu və ya evkaliptli məhsullar: Burun açıcı təsirləri ilə rahat nəfəs almağı təmin edir.
• Baş mövqeyini dəyişdirmək: Başınızı bir az yüksəldərək burun tıxanıqlığını azalda bilərsiniz.
• Ədviyyəli qidalar qəbul etmək: Acı bibər kimi ədviyyatlar mukusun incəlməsinə kömək edə bilər.
• Dekonjestan burun spreyleri: Qısa müddətli istifadələrdə burun tıxanıqlığını sürətlə aça bilər.

Burun tutulmasına yaxşı gələn təbii həllər

Burun tıxanıqlığına yaxşı gələn təbii üsullar arasında duzlu su ilə burun təmizliyi etmək, isti buxar qəbul etmək, evkalipt və mentollu yağlar istifadə etmək, bitki çayları içmək, bol maye qəbul etmək, isti kompres tətbiq etmək və ədviyyəli qidalar qəbul etmək kimi təbii həllər yaxşı gəlir.

Burun tıxanıqlığına yaxşı gələn təbii üsullar bunlardır:

• Duzlu su (Serum fizioloji): Burun içini təmizləyərək tıxanıqlığı yüngülləşdirir və mukozanı nəmləndirir.
• Buxar qəbul etmə: İsti duş almaq və ya isti su dolu bir qaba əyilib buxarı qəbul etmək, burun kanallarını açır.
• Otaq nəmləndirmə: Otaqdakı havanı nəmli saxlamaq, xüsusilə yuxu zamanı rahat nəfəs almağı təmin edir.
• Evkalipt və mentol: Buxar banyosuna və ya isti suya bir neçə damcı evkalipt yağı və ya mentol əlavə etmək burun kanallarını açmağa kömək edir.
• Bitki çayları: Nanə, zəncəfil, çobanyastığı və adaçayı kimi bitki çayları burun və boğazdakı mukozanı yatışdırır, tənəffüsü asanlaşdırır.
• Bol maye qəbulu: Su qəbulunu artırmaq, burun mukozasının qurumasını önləyir və tıxanıqlığı azaldır.
• İsti kompres: Burun və sinus ətrafına tətbiq edilən isti kompreslər, sinusların açılmasına dəstək olur.
• Acı və ədviyyəli qidalar: Acı bibər, qara bibər kimi ədviyyatlar müvəqqəti olaraq burun yollarının açılmasını təmin edə bilər.

Gündəlik Vərdişlər

Burun tıxanıqlığını önləmək və mövcud şikayətləri yüngülləşdirmək üçün bəzi gündəlik vərdişlər inkişaf etdirmək faydalı ola bilər. Kifayət qədər su qəbulu, müntəzəm burun təmizliyi və həkim tövsiyəsi ilə istifadə edilən məhsullar burun sağlamlığını qorumağa kömək edir.

Burun tıxanıqlığının yüngülləşdirilməsi üçün əldə edilməsi lazım olan gündəlik vərdişlər bunlardır:

• Bol su qəbulu,
• Müntəzəm burun spreyi istifadəsi (həkim tövsiyəsi ilə),
• Serum fizioloji ilə gündəlik təmizlik,
• Allergik burun tıxanıqlığına nə yaxşı gəlir sualına cavab olaraq allergen kontrolu.

Xroniki sinüzit, allergik rinit, septum deviasiyası və ya burun əti böyüməsi kimi hallar, uzun müddətli burun tıxanıqlığının səbəbləri arasında yer ala bilər. Daimi burun tıxanıqlığı yaşanır və ev həlləri işə yaramırsa, mütləq bir mütəxəssisə müraciət etməniz tövsiyə olunur.

Qulaq-burun-boğaz mütəxəssisi tərəfindən aparılacaq detallı müayinə və lazımi araşdırmalar nəticəsində, probleminizin gerçək səbəbi müəyyən edilə bilər.

Burun tıxanıqlığı necə keçər?

Burun tıxanıqlığını yüngülləşdirmək üçün qısa və uzun müddətli bir çox üsul tətbiq edilə bilər. Ani rahatlama təmin etmək üçün buxar müalicəsi, serum fizioloji, burun açıcı lentlər və başın yüksəldilərək yatılması kimi üsullar tərcih edilir.

Uzun müddətli burun tıxanıqlıqlarında isə mütəxəssis kontrolu, allergen kontrolu və lazım olduqda cərrahi müdaxilə kimi daimi həllər lazım ola bilər. Bundan əlavə anti-allergik yastıq örtükləri, müntəzəm təmizlik, evin havalandırılması və hava təmizləyici cihazlar istifadəsi də yaşayış sahəsini tənzimləyərək burun tıxanıqlığını önləməyə kömək edə bilər.

Burun tıxanıqlığı bu üsullar ilə keçər:

• Buxar müalicəsi,
• Serum fizioloji,
• Burun açıcı lentlər,
• Başın yüksəldilərək yatılması,
• Mütəxəssis kontrolu,
• Allergen kontrolu,
• Cərrahi müdaxilə,
• Anti-allergik yastıq örtükləri,
• Müntəzəm təmizlik,
• Evin havalandırılması,
• Hava təmizləyici cihazlar.

Uzun Müddətli Həllər

Xroniki burun tutulması və ya bir aydan çox davam edən şikayətlərdə, əsas səbəbin müəyyən edilərək uyğun müalicə üsullarının tətbiq edilməsi vacibdir.

Allergik burun tıxanıqlığına qarşı allergen nəzarəti təmin edilməli, struktur burun problemləri və ya bir tərəfli tıxanıqlıqlar varsa, cərrahi müdaxilə dəyərləndirilməli və mütəxəssis həkimdən dəstək alınmalıdır.

Burun tıxanıqlığı üçün uzunmüddətli həllər bunlardır:

• 1 aydır keçməyən burun tıxanıqlığı üçün mütəxəssis nəzarəti,
• Allergik burun tıxanıqlığına yönəlik allergen nəzarəti,
• Bir tərəfli burun tıxanıqlığı səbəbləri üçün lazım gələrsə cərrahi müdaxilə.

Yataq otağında anti-allergik yastıq üzləri istifadə etmək, pərdələri müntəzəm yumaq və ev daxili havalandırmanı optimallaşdırmaq da faydalı olacaqdır.

Həmçinin hava təmizləyici cihazlar istifadə edərək daxili məkan hava keyfiyyətini artırmaq mümkündür.

Bu məlumat yalnız maarifləndirmə məqsədi daşıyır və tibbi məsləhət əvəzi deyildir. Hər hansı sağlamlıq problemləri üçün həmişə həkim mütəxəssis ilə məsləhətləşin.