Qulaq tutulması: niyə olur, necə aça bilərik?

Qulaq tutulması eşitmə keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə azaldan müvəqqəti bir narahatlıqdır. Təzyiq dəyişikliyi, xarici qulaq iltihabı və yuxarı tənəffüs yolları infeksiyası kimi müxtəlif səbəblərdən ortaya çıxa bilər.

Qulaq tutulması nədir?

Qulaq tutulması fərdlərin gündəlik həyatında tez-tez qarşılaşdığı bir narahatlıqdır. Əksər hallarda tək qulaqda meydana gələn tutulma, hər iki qulaqda da müşahidə edilə bilər.

Qulaq tutulması, xaricdən gələn səs dalğalarının eşitmə kanalına düzgün şəkildə ötürülə bilməməsi nəticəsində yaranır. Anatomik olaraq qulaq; xarici, orta və daxili qulaq olmaqla 3 hissəyə ayrılır. Xarici qulaq səs dalğalarının ilk toplandığı bölgədir.

Qulaq tutulmasını necə açmaq olar?

Qulaq tutulmasının müalicəsinə başlamazdan əvvəl onun yaranma səbəbini anlamaq vacibdir. Ən çox rast gəlinən səbəblər bunlardır:

• Yevstaxi borusunun disfunksiyası: Yevstaxi borusu orta qulağı burun-udlağın arxası ilə birləşdirən kiçik bir kanaldır. Bu boru orta qulaqdakı təzyiqi xarici mühitin təzyiqi ilə tənzimləyir. Soyuqdəymə, qrip, allergiya və ya sinusit (haymorit) zamanı bu boru seliklə dolaraq və ya şişərək tıxanır və qulaqda tutulma hissi yaradır.
• Təzyiq dəyişiklikləri (Barotravma): Təyyarə ilə uçuş, dağlıq ərazilərə qalxma və ya suya dalma zamanı xarici mühitdəki hava təzyiqinin kəskin dəyişməsi Yevstaxi borusunun bu dəyişikliyə uyğunlaşa bilməməsinə və qulağın “kilitlənməsinə” səbəb olur.
• Qulaq kiri (Buşon): Qulaq kiri (serumen) normalda qulaq kanalını qoruyan təbii ifrazatdır. Lakin bəzən həddindən artıq ifraz olunduqda və ya pambıq çubuqlarla təmizlənərkən daha dərinə itələndikdə bərkiyərək tıxac (buşon) əmələ gətirə və eşitməni zəiflədə bilər.
• Qulağa suyun daxil olması: Çimərlikdə, hovuzda və ya duş qəbul edərkən qulaq kanalına suyun dolması müvəqqəti tutulma hissi yarada bilər. Bu suyun vaxtında çıxarılmaması “üzgüçü qulağı” kimi tanınan xarici qulaq iltihabına səbəb ola bilər.
• Orta qulaq iltihabı (Otitis media): Bakterial və ya virus infeksiyaları orta qulaqda mayenin yığılmasına səbəb olaraq ağrı və tutulma yarada bilər.

Ev Şəraitində Tətbiq Edilə Biləcək Üsullar

Qulaq tutulmasının səbəbindən asılı olaraq aşağıdakı üsulları sınaqdan keçirə bilərsiniz:

Təzyiqi Bərabərləşdirmək Üçün (Soyuqdəymə və Uçuş Zamanı):

• Udqunma, əsnəmə və saqqız çeynəmə: Bu hərəkətlər Yevstaxi borusunu açaraq orta qulaqdakı təzyiqin normallaşmasına kömək edir.
• Valsalva manevri: Dərindən nəfəs alın, ağzınızı bağlayın və burnunuzu barmaqlarınızla sıxaraq yavaşca burnunuzdan nəfəs verməyə çalışın. Bu zaman qulağınızda yüngül bir “çıqqıltı” səsi eşidəcəksiniz. Diqqət: Bu hərəkəti çox güclə etməyin, çünki qulaq pərdəsinə zərər verə bilərsiniz.
• Toynbi manevri: Burnunuzu sıxaraq bir neçə qurtum su için.
• İsti kompres və buxar inhalyasiyası: Təmiz bir parçanı isti suya batırıb sıxdıqdan sonra qulağınızın üzərinə qoymaq və ya isti duş qəbul etmək burun və qulaq kanallarındakı seliyin yumşalmasına və axmasına kömək edə bilər.

Qulaq Kiri Tıxacını Yumşaltmaq Üçün:

Əgər qulaq tutulmasının səbəbinin qulaq kiri olduğunu düşünürsünüzsə, onu yumşaltmaq üçün aşağıdakı damcılardan istifadə edə bilərsiniz (qulaq pərdənizdə deşik olmadığından əmin olun):

• Zeytun yağı və ya badam yağı: Pipetka vasitəsilə bir neçə damcı ilıq (isti yox!) yağı qulağınıza damızdırın. Başınızı 5-10 dəqiqə əyri saxlayın ki, yağ içəridə qalsın. Bu proseduru bir neçə gün, gündə 2 dəfə təkrarlayın.
• Hidrogen peroksid (3%-li): Bir neçə damcı hidrogen peroksidi eyni qaydada qulağa damızdırmaq olar. Qulaqda yüngül fışıltı hissi normaldır.
• Aptekdə satılan xüsusi damcılar: Qulaq kirini yumşaltmaq üçün nəzərdə tutulmuş reseptsiz satılan damcılardan (məsələn, qliserin tərkibli) istifadə edə bilərsiniz.

Mühüm Qeyd: Pambıq çubuqlar, sancaqlar və ya digər iti əşyalarla qulağı təmizləməyə çalışmaq qətiyyən olmaz. Bu, kiri daha dərinə itələyərək vəziyyəti pisləşdirə və qulaq pərdəsini zədələyə bilər.

Nə zaman həkimə müraciət etmək lazımdır?

Aşağıdakı hallarda ev şəraitində müalicəyə ara verib mütləq həkimə (LOR – qulaq-burun-boğaz həkimi) müraciət etməlisiniz:

• Ev üsulları bir neçə gün ərzində kömək etmirsə.
• Qulaqda güclü ağrı varsa.
• Eşitmə qabiliyyətiniz nəzərəçarpacaq dərəcədə azalıbsa.
• Başgicəllənmə və ya tarazlıq problemləri yaranıbsa.
• Qulağınızdan maye, irin və ya qan gəlirsə.
• Yüksək hərarətiniz varsa.

Həkim müayinədən sonra qulaq tutulmasının dəqiq səbəbini müəyyən edəcək və uyğun müalicə təyin edəcək. Bu, qulağın yuyulması (qulaq kiri üçün), infeksiya əleyhinə dərmanlar və ya digər prosedurlar ola bilər.

Qulaq tutulmasının əlamətləri nələrdir?

Qulaq tutulmasının əlamətləri, tutulmaya səbəb olan amillərə görə dəyişə bilər. Qulaqda təzyiq və dolğunluq hissi ən çox rast gəlinən əlamətlər arasındadır. Digər əlamətlər isə bunlardır:

• Yüngül eşitmə itkisi
• Başgicəllənmə
• Qulaqda ağrı
• Qulaq axıntısı
• Qulaqda küy (tinnitus)
• Müvazinət itkisi

Qulaq tutulmasının səbəbləri nələrdir?

Anatomik olaraq 3 hissədən ibarət olan qulaqda, xarici qulaq, orta qulaq və daxili qulağın hər hansı birində müşahidə olunan funksiya pozğunluqları qulaq tutulmasına səbəb ola bilər.

Eyni zamanda, qulağa yad bir cismin düşməsi, təyyarə səyahəti, allergiyalar və qrip kimi amillər də qulaq tutulmasına səbəb ola bilər.

Qulaq tutulmasının ən çox rast gəlinən digər səbəbləri isə bunlardır:

• Xarici qulaq iltihabı: Xarici qulaq iltihabı; göbələk və bakterial infeksiyaların səbəb olduğu bir narahatlıqdır. Xəstəlik, eşitmə zəifliyi, qızartı, axıntı və qulaq ağrısı kimi əlamətlərlə müşayiət olunur. Xarici qulaq iltihabı müalicə edildikdə qulaq tutulması da aradan qalxır.
• Kəskin otitis media: Qəfil yaranan orta qulaq iltihabı, qulaq tutulmasının geniş yayılmış səbəblərindən biridir. Kəskin otitis media, qulaq pərdəsinin arxasında yerləşən orta qulağın iltihablaşması nəticəsində yaranan bir narahatlıqdır. İnfeksiya, orta qulaqda iltihablı mayenin yığılmasına səbəb ola bilər. Bu vəziyyət isə eşitmə keyfiyyətini azaldır və qulaqda dolğunluq hissi yaradır.
• Seröz otitis media: Heç bir iltihabi əlamət olmadan qulağın öz ifrazatının orta qulaqda yığılması nəticəsində qulaq tutulması baş verə bilər. Seröz otitis media olaraq təyin olunan bu vəziyyət, Yevstaxi borusunun tıxanmasına gətirib çıxarır. Normalda udlağa axmalı olan ifrazat, Yevstaxi borusundakı tıxanma səbəbindən orta qulaqda yığılmağa başlayır. Bunun nəticəsində isə qulaq tutulması yaranır və eşitmə keyfiyyəti aşağı düşür.
• Buşon: Qulaq kiri olaraq bilinən buşon, qulaq tutulmasının ən əsas səbəblərindən biridir. Xarici qulaq yolunda yaranan buşon, bədənin müdafiə mexanizminin bir parçası hesab edilə bilər. Bədən bu ifrazatı, qulağı toz və digər yad hissəciklərdən qorumaq üçün istehsal edir. Tünd sarı rəngə malik olan buşon, qulağı müxtəlif infeksiyalara qarşı qoruyur. Ancaq, buşon normaldan çox ifraz olunarsa, xarici qulaq yolunda tıxanmaya səbəb olur. Zənn edilənin əksinə olaraq, qulaq ifrazatını qulaq çubuğu ilə təmizləməyə çalışmaq eşitmə keyfiyyətini daha da azalda bilər.
• Yevstaxi borusunun funksiya pozğunluğu: Yevstaxi borusu; burun, boğaz və orta qulaq arasında keçid təmin edən bir kanaldır. Bu kanal, orta qulaq təzyiqi ilə hava təzyiqi arasındakı tarazlığı təmin etməklə vəzifəlidir. Saman qızdırması kimi allergik reaksiyalar və ya hava təzyiqinin qəfil dəyişdiyi hallarda Yevstaxi borusu tıxanır. Yevstaxi borusu tıkandığı üçün orta qulaq təzyiq dəyişikliyinə uyğunlaşa bilmir. Bu funksiya pozğunluğu eşitmə keyfiyyətini azaldaraq narahatlıq hissinə yol açır.
• Nazofarenksdə (burun-udlaqda) şişin əmələ gəlməsi: Yuxarı udlaq olaraq da bilinən nazofarenks, tənəffüs sisteminin vacib bir hissəsidir. Boğazın burunla birləşdiyi bu bölgədə, tüpürcək vəzi və limfoid toxumalar yerləşir. Limfoid toxumalardakı hüceyrələrin nəzarətsiz bir şəkildə zədələnməsi, nazofarenks xərçənginə yol açır. Burun tutulması, qulaqda uğultu və eşitmə itkisi kimi əlamətlər göstərən nazofarenks xərçəngi, nadir olsa da, qulaq tutulmasının səbəblərindən biri ola bilər.
• Qulaq pərdəsinin zədələnməsi: Qulaq pərdəsinin deşilməsi və ya elastikliyini itirməsi də qulaq tutulmasına səbəb ola bilər.

Qulaq tutulması necə müalicə edilir?

Qulaq tutulması təzyiq dəyişikliyi kimi sadə bir səbəbdən yarana biləcəyi kimi, ciddi sağlamlıq problemləri səbəbindən də ortaya çıxa bilər. Çox vaxt qulaq tutulmasını aradan qaldırmaq üçün Yevstaxi borusunun rahatlaşdırılması kifayət edir.

Udqunma, saqqız çeynəmə və əsnəmə kimi üsullar, təzyiqin Yevstaxi borusu üzərindəki təsirini aradan qaldırır. Ancaq qulaq tutulmasını ağrı, axıntı, müvazinət itkisi kimi hallar müşayiət edirsə, narahatlığın aradan qaldırılması üçün mütləq bir həkimə müraciət edilməlidir.

Qulaq tutulması müalicəsində istifadə olunan dərman qrupları bunlardır:

• Antibiotiklər: Orta qulaq iltihabına bağlı yaranan qulaq tutulması, antibiotik müalicəsi ilə aradan qaldırılır. İltihabın azalması ilə birlikdə qulaq tutulması da yox olur.
• Antihistaminlər: Saman qızdırması kimi allergiyaya bağlı yaranan qulaq tutulmalarında antihistamin dərmanlarına müraciət edilə bilər. Antihistamin müalicəsi, şikayətlərdə sürətli bir rahatlama təmin edərək qulaqdakı dolğunluq hissini aradan qaldırır.
• Dekonjestanlar: Sinus təzyiqi qulaqların tıxanmasına səbəb ola bilər. Sinuslar üçün ağızdan qəbul edilə bilən və ya burun içinə püskürdülən dekonjestanlar istifadə edilə bilər.
• Damlalar: Qulaq kirinin eşitmə kanalını tıxaması, eşitmə keyfiyyətini azaldan amillərin başında gəlir. Hidrogen peroksid kimi damlalar uyğun şəkildə istifadə edildikdə, qurumuş ifrazatın kimyəvi quruluşunu pozur. Beləliklə, buşon sürətlə əriyərək qulaqdan xaric edilir. Bu müalicəyə baxmayaraq buşonun qulaqdan atıla bilmədiyi hallarda isə həkim aspiratorla vakuumlama, su ilə yuma və ya küret ilə təmizləmə kimi üsullara müraciət edərək buşonu çıxarır. Bu üsullardan hansının seçiləcəyinə, müayinə zamanı qulaq-burun-boğaz mütəxəssisi qərar verir.

Tibbi müalicənin kifayət etmədiyi hallarda isə cərrahi müdaxilə üsulları nəzərdən keçirilir. Yevstaxi borusunun manevrlərlə açıla bilmədiyi və qulaq pərdəsi deformasiyası və ya şiş mənşəli qulaq tutulması hallarında tez-tez cərrahi müalicədən istifadə olunur.

Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.