Boğazda artıq ət hissi bir çox insanı narahat edən yayılmış bir şikayətdir. Bu ifadə əslində tibbi bir diaqnoz olmasa da, boğazda fərqli problemlərin mövcudluğuna işarə edə bilər.
Bu yazıda “boğazda artıq ət” dedikdə nəyin nəzərdə tutulduğunu, bu vəziyyətin hansı əlamətlərlə özünü göstərdiyini, yaranma səbəblərini və müasir təbabətin təklif etdiyi müalicə üsullarını ətraflı şəkildə nəzərdən keçirəcəyik.
Boğazda artıq ət nədir?
Bu termin adətən aşağıdakı tibbi vəziyyətləri təsvir etmək üçün istifadə olunur:
- Böyümüş badamcıqlar (tonzillit): Badamcıqlar (və ya “qlanda”) boğazın arxasında yerləşən limfa toxumalarıdır və immun sisteminin bir hissəsidir. İnfeksiyalar nəticəsində onlar böyüyə, iltihablaşa bilər ki, bu da boğazda dolğunluq və “artıq ət” hissi yaradır.
- Adenoidlər (burun-udlaq badamcığı): Əsasən uşaqlarda rast gəlinən adenoidlər burunun arxasında, udlağın yuxarı hissəsində yerləşən limfa toxumasıdır. Böyüdükdə burun tənəffüsünü çətinləşdirir və boğaza doğru bir təzyiq hissi yarada bilər.
- Səs tellərindəki polip və düyünlər: Səs telləri üzərində yaranan xoşxassəli törəmələrdir. Poliplər daha çox qabarcıq və ya saplaqlı bir quruluşda olur, düyünlər isə səsin sui-istifadəsi nəticəsində yaranan qabarığa bənzəyir. Bu törəmələr səsin dəyişməsinə və boğazda yad cisim hissinə səbəb ola bilər.
- Xoşxassəli və bədxassəli şişlər: Nadir hallarda boğazda yaranan digər xoşxassəli (papilloma, fibroma) və ya bədxassəli törəmələr də bu cür hissiyyat yarada bilər.
Boğazda artıq ət əlamtələri
Boğazdakı “artıq ətin” növündən asılı olaraq əlamətlər də fərqli ola bilər.
Böyümüş badamcıqlar və adenoidlərin əlamətləri:
- Tez-tez təkrarlanan boğaz ağrıları və angina
- Udqunma zamanı çətinlik və ağrı
- Boğazda yad cisim hissi
- Ağızdan nəfəs alma (xüsusilə gecələr)
- Xoruldama və yuxu apnesi (yuxuda tənəffüsün qısa müddətə dayanması)
- Ağızdan xoşagəlməz qoxu
- Boyun limfa düyünlərinin böyüməsi
- Uşaqlarda iştahsızlıq və çəki artımının ləngiməsi
Səs tellərindəki polip və düyünlərin əlamətləri:
- Səs qısıqlığı: Ən əsas və ilk əlamətdir. Səs boğuq, xırıltılı və ya zəif çıxa bilər.
- Səsin tez yorulması
- Danışarkən və ya oxuyarkən səsin “qırılması”
- Səsin tonunun dəyişməsi, daha alçaq tondan danışma
- Boğazda qıcıqlanma və tez-tez təmizləmə ehtiyacı
- Danışarkən boyun nahiyəsində ağrı və gərginlik hissi
Boğazda artıq ətin yaranma səbəbləri nələrdir?
Boğazda “artıq ət” yaranmasının səbəbləri onun növünə görə dəyişir:
- İnfeksiyalar: Xüsusilə streptokok kimi bakterial və müxtəlif virus infeksiyaları kəskin və xroniki tonzillitə (badamcıqların iltihabına) səbəb olur.
- Səsin sui-istifadəsi: Müəllimlər, müğənnilər, məşqçilər kimi səsindən çox istifadə edən peşə sahiblərində səs tellərində polip və düyünlərin yaranma riski yüksəkdir. Qışqırmaq, uzun müddət yüksək səslə danışmaq səs tellərini zədələyə bilər.
- Siqaret və spirtli içki istifadəsi: Tütün məhsulları və alkoqol boğazın selikli qişasını qıcıqlandıraraq müxtəlif törəmələrin, o cümlədən xərçəngin yaranma riskini artırır.
- Allergiyalar və qastroezofageal reflyuks (GERD): Mədə turşusunun qida borusuna və boğaza geri axması (reflyuks) və xroniki allergiyalar boğazda qıcıqlanmaya və törəmələrin əmələ gəlməsinə şərait yarada bilər.
- Genetik faktorlar və immun sisteminin vəziyyəti: Bəzi insanlarda limfoid toxumaların böyüməyə meyilli olması genetik ola bilər.
Boğazda artıq müalicə üsulları
Müalicə “artıq ətin” növünə, ölçüsünə, yerləşməsinə və xəstənin şikayətlərinin şiddətinə görə təyin edilir.
- Dərman müalicəsi: Bakterial infeksiyalar nəticəsində yaranan tonzillit zamanı antibiotiklərdən istifadə olunur. Allergik və ya reflyuksla bağlı problemlərdə isə müvafiq dərmanlar (antihistaminlər, mədə turşusunu azaldan preparatlar) təyin edilir.
- Səs terapiyası: Səs tellərindəki kiçik düyünlər və bəzi poliplər zamanı səs terapevti tərəfindən aparılan xüsusi məşqlər çox effektiv ola bilər. Bu terapiya səsdən düzgün istifadə etməyi öyrədir və törəmələrin kiçilməsinə və ya yox olmasına kömək edir.
- Cərrahi müdaxilə:
- Tonzillektomiya və Adenoidektomiya: Tez-tez təkrarlanan ağır tonzillitlərdə, tənəffüs və udqunma çətinliyi yaradan böyük badamcıqlar və adenoidlər cərrahi yolla xaric edilir. Müasir üsullarla (məsələn, termal qaynaq metodu) bu əməliyyatlar qansız və daha az ağrılı şəkildə həyata keçirilir.
- Mikrocərrahiyyə: Səs tellərindəki böyük poliplər, kistalar və dərman müalicəsinə tabe olmayan düyünlər mikroskop altında xüsusi alətlərlə xaric edilir. Bu əməliyyat səsin funksiyasını bərpa etmək məqsədi daşıyır.
Boğazda artıq ət nə zaman əməliyyat olunmalıdır?
“Boğazda artıq ət” xalq arasında bir neçə fərqli tibbi vəziyyəti ifadə etmək üçün istifadə olunan ümumi bir termindir.
Əməliyyat qərarı bu “artıq ət”in növünə, ölçüsünə və yaratdığı fəsadlara görə həkim tərəfindən verilir. Ən çox rast gəlinən hallar adenoid (burun əti), badamcıqların (tonzillər) böyüməsi, poliplər və papillomalardır.
Damaq badamcıqlarının (Tonzillər) böyüməsi
Badamcıqların (boğaz əti) kəsilməsi əməliyyatı (tonzillektomiya) üçün əsas göstərişlər bunlardır:
- Yuxarı Tənəffüs Yollarının Tıxanması: Badamcıqlar nəfəs yolunu daraldacaq qədər böyüyübsə, bu, nəfəs alma və udma çətinliyi yaradır.
- Yuxu Apnesi: Adenoidlərdə olduğu kimi, böyük badamcıqlar da yuxuda tənəffüsün dayanmasına səbəb ola bilər.
- Təkrarlayan Kəskin Anginalar: Bir il ərzində tez-tez (məsələn, 5-7 dəfədən çox) yüksək hərarətlə müşayiət olunan bakterial angina keçirmək.
- Peritonzilyar Abses: Badamcıq ətrafında irinliyin (abses) yaranması, xüsusilə də təkrarlandıqda, əməliyyat üçün göstərişdir.
- Xroniki Tonzillit: Badamcıqların daimi iltihabı vəziyyəti, ağızdan pis qoxunun gəlməsi və müalicəyə tabe olmaması.
- Şiş Şübhəsi: Badamcıqlardan birinin digərindən nəzərəçarpacaq dərəcədə böyük olması və ya üzərində şübhəli törəmənin olması.
- Badamcıqlardan Qanaxma: Nadir hallarda olsa da, badamcıqlardan səbəbsiz qanaxmalar əməliyyat tələb edə bilər.
Vacib Qeyd: Yekun qərarı yalnız Qulaq-Burun-Boğaz (LOR) həkimi müayinə və bəzən əlavə diaqnostik prosedurlardan (endoskopiya, rentgen və s.) sonra verə bilər. Hər bir xəstənin vəziyyəti fərdi yanaşma tələb edir.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.
