Tonzillit boğazda yerləşən bademciklərin iltihabıdır və hər yaşda insanda rast gəlinən ən geniş yayılmış boğaz xəstəliklərindən biridir.
Bu vəziyyət xüsusilə uşaqlarda daha tez-tez müşahidə olunur, lakin yeniyetmələr və böyüklər də tonzillitdən əziyyət çəkə bilərlər.
Tonzillit nədir, tonzillit səbəbləri və müalicəsi barədə ətraflı məlumat əldə etmək, bu xəstəliyi düzgün başa düşmək və lazımi tədbirləri vaxtında görmək üçün çox vacibdir.
Bademciklər immun sisteminin vacib hissəsidir və ağız və burundan daxil olan bakteriya və viruslarla mübarizə apararaq bədəni qoruyur.
Lakin bəzi hallarda bu toxumalar özləri infeksiyaya məruz qalır və iltihab prosesi başlayır. Tonzillit kəskin və ya xroniki forma ala bilər, hər birinin müalicə yanaşması fərqlidir.
Tonzillitin növləri
Tonzillit üç əsas formada özünü göstərir:
Kəskin tonzillit qəflətən başlayır və adətən virus və ya bakterial infeksiya nəticəsində yaranır. Simptomlar şiddətli olur, lakin düzgün müalicə ilə bir neçə gün ərzində yaxşılaşma müşahidə edilir.
Təkrarlanan tonzillit ildə bir neçə dəfə baş verən kəskin tonzillit epizodları deməkdir. Bu vəziyyət xüsusilə uşaqlarda problemli olur və məktəbə gedişə mane olur.
Xroniki tonzillit uzunmüddətli və davamlı bademcik iltihabı ilə xarakterizə olunur. Simptomlar daha yüngül ola bilər, lakin daimi narahatlıq yaradır və həyat keyfiyyətini aşağı salır.
Tonzillit səbəbləri
Tonzillitin əsas səbəbləri infeksiyalardır. Virus və bakteriyalar bademcikləri infeksiya edərək iltihab prosesini başladır.
Viral tonzillit səbəbləri
Tonzillit hallarının təxminən 70 faizi viruslar tərəfindən yaranır. Ən çox rast gəlinən viral törədicilər:
- Adenoviruslar: soyuqdəymə və qrip əlamətləri ilə yanaşı tonzillitə səbəb olur
- Rinovirus: adi soyuqdəymənin əsas törədicisidir
- Qrip virusları: mövsümi qrip dövründə tonzillit riski artır
- Epşteyn-Barr virusu: mononükleoza və şiddətli tonzillitə səbəb ola bilər
- Herpes simplex virusu: nadir hallarda boğaz infeksiyalarına gətirib çıxarır
Bakterial tonzillit səbəbləri
Bakterial tonzillit halları ümumi tonzillit vəziyyətlərinin təxminən 30 faizini təşkil edir. Ən əhəmiyyətli bakterial törədici:
Streptokok bakteriyası (Streptococcus pyogenes) ən çox rast gəlinən bakterial tonzillit səbəbidir və “strep boğazı” adlanır. Bu infeksiya antibiotik müalicəsi tələb edir, çünki müalicə olunmadıqda ciddi fəsadlar yarada bilər.
Digər bakterial törədicilərə stafilokoklar, pnevmokoklar və hemofilus bakteriyaları daxildir.
Risk faktorları
Bəzi faktorlar tonzillit riskini artırır:
- Yaş: 5-15 yaş arası uşaqlar ən çox təsirə məruz qalır
- Tez-tez mikrob təması: uşaq bağçaları və məktəblər infeksiya yayılmasını asanlaşdırır
- Zəif immun sistem: müdafiə sisteminin zəifləməsi infeksiya riskini artırır
- Soyuq mövsüm: qış aylarında tonzillit daha çox müşahidə olunur
- Tüstü və çirkli hava: tənəffüs yollarını qıcıqlandırır və infeksiyaya həssaslığı artırır
Tonzillit əlamətləri və simptomları
Tonzillitin əlamətləri infeksiyanın növündən və şiddətindən asılı olaraq dəyişir:
Əsas simptomlar
- Boğaz ağrısı: udma zamanı şiddətlənir
- Qırmızı və şişmiş bademciklər
- Bademciklərdə ağ və ya sarı örtük
- Udqunma çətinliyi və ağrısı
- Qızdırma: xüsusilə bakterial infeksiyalarda
- Boyun bezlərinin şişməsi və toxunmada ağrı
- Səs dəyişikliyi və ya boğuq səs
Əlavə əlamətlər
- Baş ağrısı
- Qarın ağrısı: xüsusilə uşaqlarda
- Boyun sərtliyi
- Pis nəfəs qoxusu
- İştah itkisi
- Qulaq ağrısı
- Üşümə və titrəmə
- Ümumi zəiflik
Uşaqlarda simptomlar fərqli ola bilər: aşırı əsəbilik, yeməkdən imtina, bol salyaqanma və qusma da müşahidə edilə bilər.
Tonzillit diaqnozu
Həkim tonzillit diaqnozu üçün ətraflı müayinə aparır:
Fiziki müayinə: Həkim boğazı, bademcikləri və boyun bezlərini yoxlayır. Qırmızı, şişmiş bademciklər və ağ örtük tonzillitin əlamətləridir.
Boğaz swab testi: Bakterial infeksiyanı təsdiq etmək üçün bademciklərdən nümunə götürülür və laboratoriyada streptokokk bakteriyasının olub-olmadığı yoxlanılır.
Qan testləri: Bəzi hallarda tam qan sayı və mononükleoz testləri aparıla bilər.
Düzgün diaqnoz çox vacibdir, çünki viral və bakterial tonzillitin müalicəsi fərqlidir. Bakterial tonzillit antibiotiklər tələb etdiyi halda, viral tonzillit üçün simptomatik müalicə kifayətdir.
Tonzillit müalicəsi
Tonzillit müalicəsi infeksiyanın növünə görə müəyyənləşdirilir.
Evdə müalicə və simptomların yüngülləşdirilməsi
Hər iki növ tonzillit üçün tətbiq edilə bilən evdə müalicə üsulları:
İstirahət və su içmək: Bədənin mikroba qarşı mübarizəsi üçün kifayət qədər yuxu və bol maye qəbulu vacibdir. İlıq çaylar, şorba və su boğazı sakitləşdirir.
Ağrıkəsicilər: Paracetamol və ya ibuprofen qızdırmanı aşağı salır və ağrını azaldır. Dozajlar yaşa uyğun olmalıdır.
Boğaz gargara: Duzlu ilıq su ilə gargara boğaz ağrısını azaldır və iltihabı yüngülləşdirir. Bir stəkan ilıq suya yarım çay qaşığı duz əlavə edin.
Nəmləndirici: Havada nəmlik tonzillitin narahatlığını azaldır və nəfəs almağı asanlaşdırır.
Yumşaq qidalar: Şorba, pure, yoğurt kimi yumşaq qidalar udma ağrısını azaldır.
Bakterial tonzillit müalicəsi
Streptokokk bakteriyası təsdiqlənərsə, həkim antibiotik təyin edəcək. Ən çox istifadə olunan antibiotiklər:
- Penisilin və ya amoksisilin: birinci seçim antibiotiklərdir
- Penisilinə allergiyası olanlara makrolid qrupu antibiotiklər təyin olunur
Vacib qeyd: Antibiotik kurunu tam başa vurdurmaq çox vacibdir. Simptomlar yaxşılaşsa belə, müalicəni yarımçıq saxlamaq infeksiyanın qayıtmasına və antibiotik müqavimətinə səbəb ola bilər.
Xroniki və təkrarlanan tonzillit müalicəsi
Əgər tonzillit ildə 5-7 dəfədən çox təkrarlanırsa və ya xroniki forma alırsa, cərrahiyyə müalicə seçimi nəzərdən keçirilə bilər.
Tonzilektomiya (bademciklərin çıxarılması): Bu əməliyyat ümumi anesteziya altında aparılır və təxminən 30-45 dəqiqə çəkir. Əməliyyatdan sonra bərpa müddəti 10-14 gün tətbiq edir.
Tonzilektomiya aşağıdakı hallarda tövsiyə olunur:
- İldə 7 və daha çox tonzillit epizodu
- Tənəffüs çətinliyi və yuxu apnesi
- Peritonsillyar abses (bademcik ətrafında irinli yığıntı)
- Daimi boğaz ağrısı və həyat keyfiyyətinin aşağı düşməsi
Tonzillitin fəsadları
Müalicə olunmayan və ya düzgün müalicə edilməyən tonzillit ciddi fəsadlara gətirib çıxara bilər:
Peritonsillyar abses: Bademcik ətrafında irinli yığıntı əmələ gəlir və cərrahiyyə drenaj tələb edir.
Revmatik qızdırma: Müalicə olunmayan streptokokk infeksiyası ürəyə, oynaqlarə və sinir sisteminə zərər yetirə bilər.
Post-streptokokk qlomerulonefrit: Böyrək iltihabı və funksiya pozğunluğu baş verə bilər.
Otitis media: Orta qulaq iltihabı tonzillitin ən çox rast gəlinən fəsadlarından biridir.
Bu səbəbdən tonzillit əlamətləri yarandıqda həkimə müraciət etmək və müalicə tövsiyələrinə riayət etmək çox vacibdir.
Tonzillitin qarşısının alınması
Tonzillit infeksion xəstəlik olduğu üçün tam qarşısını almaq mümkün deyil, lakin risk azaldıla bilər:
- Əl gigiyenası: Tez-tez əl yumaq ən effektiv qoruyucu tədbir
- Şəxsi əşyaların paylaşılmaması: Qab, dişdaşıyan və sairə şəxsi əşyalar paylaşılmamalıdır
- Xəstələrdən uzaq durmaq: Tonzilliti olan şəxslərlə yaxın təmasdan çəkinmək
- İmmun sisteminin gücləndirilməsi: Sağlam qidalanma, kifayət qədər yuxu və fiziki aktivlik
- Tüstüdən və çirklənmiş havadan uzaq durmaq: Tənəffüs yollarının sağlamlığını qorumaq
Tez-tez verilən suallar
Tonzillit nə qədər müddətdə keçir?
Viral tonzillit adətən 7-10 gün ərzində özü-özünə keçir. Bakterial tonzillit zamanı antibiotik müalicəsinə başladıqdan 2-3 gün sonra əhəmiyyətli yaxşılaşma müşahidə olunur.
Tam sağalma isə 1-2 həftə tələb edir. Əgər simptomlar 10 gündən çox davam edərsə və ya pisləşərsə, mütləq həkimə müraciət edin. Xroniki tonzillit hallarında narahatlıq aylarla davam edə bilər və xüsusi müalicə tələb edir.
Tonzillit yoluxucu xəstəlikdirmi?
Bəli, tonzillit çox yoluxucu xəstəlikdir. Virus və bakteriyalar öskürək, asqırma və ya yoluxmuş şəxslərlə yaxın təmas zamanı yayılır. Xəstə şəxs öskürəndə və ya danışanda havaya mikrob yayır və bu mikroorqanizmlər sağlam insanların tənəffüs yollarına daxil olur.
Həmçinin yoluxmuş əşyalara toxunduqdan sonra əl-üzə toxunmaqla da infeksiya keçir. Xəstə şəxs simptomlar başladıqdan 24-48 saat əvvəl və xəstəlik dövründə başqalarını yoluxa bilər. Bakterial tonzillit zamanı antibiotik müalicəsinə başladıqdan 24 saat sonra yoluxma riski əhəmiyyətli dərəcədə azalır.
Uşaqlarda tonzillit niyə daha çox görülür?
Uşaqlarda tonzillit daha çox rast gəlir, çünki onların immun sistemi hələ tam formalaşmayıb və bademciklər infeksiyalara qarşı daha aktiv şəkildə cavab verir. 3-10 yaş arası uşaqların bademcikləri daha böyük olur və daha tez-tez iltihablanır.
Həmçinin uşaqlar məktəb və uşaq bağçalarında bir-birinə çox yaxın olduqları və şəxsi gigiyena vərdişləri hələ tam inkişaf etmədiyi üçün mikrob yayılması asanlaşır. Oyuncaqları və əşyaları paylaşmaq da infeksiya keçirmə ehtimalını artırır. Yaş artdıqca immun sistem güclənir və tonzillit epizodları azalır.
Tonzillit zamanı nə yeməli və nədən qaçmalıyam?
Tonzillit zamanı yumşaq, ilıq və asanlıqla udula bilən qidalar seçilməlidir. Tövsiyə olunan qidalar: şorba və bulyon, pure və əzilmiş qidalar, yoğurt və pudinq, yumşatılmış meyvələr (banan, şaftalı), yumurta, isti süd və bal. Bol maye içmək çox vacibdir – su, mərsana çayı, boğaz otları ilə çaylar, ilıq limon suyu faydalıdır.
Qaçılması lazım olan qidalar: sərt və xırtıldayan qidalar (çips, krakerler), turşu və sitrus meyvələri (boğazı qıcıqlandırır), isti və ədviyyatlı yeməklər, gazlı içkilər, çox soyuq və ya çox isti qidalar. Spirti və kofeni məhdudlaşdırmaq da tövsiyə olunur.
Bademcikləri çıxartmaq lazımdırmı?
Bademciklərin çıxarılması (tonzilektomiya) hər halda tövsiyə olunmur və yalnız müəyyən şərtlər olduqda nəzərdən keçirilir. Əməliyyat göstərişləri: ildə 7 və ya daha çox kəskin tonzillit epizodu, ardıcıl iki ildə hər biri 5 epizod, ardıcıl üç ildə hər biri 3 epizod, antibiotik müalicəsinə cavab verməyən xroniki tonzillit, tənəffüs çətinliyi və obstruktiv yuxu apnesi, peritonsillyar abses və ya digər ciddi fəsadlar.
Əməliyyat qərarı həkim tərəfindən xəstənin yaşı, ümumi sağlamlığı və tonzillitin həyat keyfiyyətinə təsirini nəzərə alaraq verilir. Bademciklər immun sisteminin bir hissəsi olduğu üçün mümkünsə saxlanılması üstünlük təşkil edir, lakin təkrarlanan infeksiyalar və fəsadlar zamanı əməliyyat faydalı ola bilər.
Diqqət: Bu məqalədəki məlumatlar yalnız məlumat məqsədlidir və tibbi məsləhətin yerini tuta bilməz. Sağlamlıq problemlərinizlə bağlı mütləq ixtisaslı həkimə müraciət edin.
