Burun çəpər əyriliyi burun dəliklərinin içindəki kanallar arasında yerləşən nazik divar quruluşunun (nazal septum) bir tərəfə doğru yerdəyişməsidir.
Septum, burun boşluğu (nazal kavite) ayrımını təmin edən sümük və qığırdaqdan ibarət bir quruluşdur. Çəpər əyriliyi nadir görülən bir problem deyil. Çox insanda nazal septum olması lazım olan yerdə sabit deyil.
Çəpər əyriliyi doğuşdan görülə bildiyi kimi burun travmalarına bağlı olaraq da görülə bilər. Çəpər əyriliyi burun keçidlərində daralma yaradır və müxtəlif simptomlarla özünü göstərir. Şiddətli çəpər əyriliyində burun tıxanması, nəfəs alma çətinliyi və xüsusilə baş ağrısı tez-tez görülür.
Əyrilik səbəbindən burun keçidlərindən keçən hava miqdarı azalacağı üçün burun içi mukozsında quruluq inkişaf edə bilər. Bu vəziyyətdə qabıqlanma və burun qanaxmaları da görülə bilən simptomlar arasındadır. Çəpər əyriliyinin müalicəsində yeganə seçim cərrahi əməliyyatdır.
Çəpər əyriliyi nədir?
Septum, burun dəliklərinin içdən ayrılmasını təmin edən, burun içində yerləşən qığırdaqdan ibarət bir quruluşdur. Normal olaraq tam mərkəzdə yerləşir və burun içində bərabər iki bölmə təmin edir.
Çəpər əyriliyi olduqca yaygındır və bəzi xəstələrdə həyat keyfiyyətini olduqca azaldan şiddətli simptomlar yarada bilər. İnsanların təxminən 80%-də çəpər əyriliyi olduğu düşünülür.
Bununla yanaşı çəpər əyriliyi, digər sağlamlıq problemlərinə səbəb olur, mövcud sağlamlıq problemlərini pisləşdirir və ya xəstənin həyatını mənfi təsir edirəsə müalicə edilir.
Çəpər əyriliyində tibbi müdaxilə cərrahidir və əyrilik əməliyyatı olaraq tanınır.
Çəpər əyriliyi səbəbləri
Çəpər əyriliyi müxtəlif səbəblərlə görülə bilər.
Əsas əyrilik səbəbləri aşağıdaki kimi ümumiləşdirilə bilər:
Doğumda mövcud olan çəpər əyriliyi: Çəpər əyriliyi, ana bətninə inkişaf prosesində yarana bilər. Doğum zamanı yaralanmalara və ya çətin doğuma bağlı və birləşdirici toxuma xəstəliklərindən dolayı da çəpər əyriliyi görmək mümkündür.
Burun və üz travmaları: İdman yaralanmaları, yol qəzaları, yıxılmalar və ya dava, qəza kimi səbəblərə görə buruna dəyən zərbə nəticəsində çəpər əyriliyi yarana bilər.
Yetkin yaş: Yaşlanma prosesi ilə bərabər burun sümük və qığırdaq quruluşu pozula bilər və septumda əyrilik inkişaf edə bilər.
İnfeksiya: Burun boşluğu və ya sinusların infeksiyaya bağlı şişməsi və zədələnməsi ilə burun keçidi daha da darala bilər və burun tıxanması ilə baş ağrıları çox şiddətli hala gələ bilər.
Çəpər əyriliyi normal olaraq inkişafın bir hissəsi olaraq da görülə bilər. Burun inkişaf prosesində burnun böyüməsi ilə birlikdə septum da böyüyərək bir tərəfə doğru sürüşə bilər. Bu vəziyyət çəpər əyriliyinin ən tez-tez səbəbi olaraq tanınır.
Çəpər əyriliyi üçün bəzi risk faktorları mövcuddur. Bunlar arasında ən yaygın olanları yaxın təmas və döyüş idmanları ilə məşğul olmaq və qeyri-kafi avadanlıq ilə motorlu nəqliyyat vasitələrindən istifadə etmək olaraq sıralana bilər.
Çəpər əyriliyi simptomları
Çəpər əyriliyi həmişə simptomatik olmaya bilər, hətta çəpər əyriliyi çox vaxt fərqinə varılmaya bilər. Bununla yanaşı çəpər əyriliyinə bağlı görülən simptomlar əsasən aşağıdaki kimi sıralana bilər:
Burun tıxanması və burun axıntısı: Bir və ya iki burun dəliyində birlikdə burun tıxanması görülə bilər və bu vəziyyət nəfəs almağı çətinləşdirə bilər. Burun keçidində ödem, şişkinlik və ya daralma yarada biləcək infeksiya və ya allergiyanın mövcudluğunda bu simptom daha da pisləşə bilər.
Burun qanaxması: Septum səthində quruluğa bağlı yüngül və ya şiddətli burun qanaxması görülə bilər.
Üz və baş ağrısı: Bir və ya iki tərəfli üz ağrıları və xüsusilə baş ağrıları septumun burun daxili səthinə toxunması və təzyiq yaratması səbəbindən görülə bilər.
Xorultulu və ya yuxuda səsli nəfəs alma: Burun toxumalarının şişməsi və çəpər əyriliyi xorultulu səbəbləri arasındadır.
Bir tərəfə doğru yatma ehtiyacı: Gecə nəfəs almağı asanlaşdırmaq üçün bəzi xəstələr müəyyən bir tərəfə doğru dönməyi üstün tutə bilərlər.
Sinüzit: Sinusların infeksiyası mənasına gəlir.
Yuxu Apnesi: Yuxu zamanı nəfəs almanın dayanması mənasına gələn çox ciddi və müdaxilə tələb edən bir vəziyyətdir.
Çəpər əyriliyinin bəzi komplikasiyaları arasında ağız ilə nəfəs almaya bağlı olaraq görülən ağız quruluğu, burun keçidində ciddi daralma ilə bağlı təzyiq artması və tıxanma hissi və gecə burundan nəfəs alamamaya bağlı görülən yuxu problemləri yer alır.
Çəpər əyriliyi diaqnozu Necə Qoyulur?
Çəpər əyriliyi təşxisində ilk olaraq mütəxəssis həkim tərəfindən ətraflı bir hekayə alınır. Xəstəlik, şikayətlər və simptomlar haqqında bir sıra suallara cavab axtarılır. Yuxu apnesi, xorultulu, sinus infeksiyaları və nəfəs darlığı soruşulur.
Sonra hərtərəfli fiziki müayinə və burun daxili divarlarının yaxından yoxlanılması təmin edilir. Burun dəliklərindən burun içi müayinəsi ilə birlikdə xaricdən burun səthinin də nəzarəti aparıldıqdan sonra bir qulaq burun və boğaz xəstəlikləri mütəxəssisinin rəyi alınır.
Müalicə planlaması da adətən qulaq burun boğaz cərrahiyyəsi və ya estetik, plastik və rekonstruktiv cərrahiyyə sahələrində tamamlanır.
Çəpər əyriliyi müalicəsi
Çəpər əyriliyi hallarının böyük əksəriyyətində tibbi müdaxilə lazım deyil və müalicə planlamasına ehtiyac duyulmur. Ciddi simptomların mövcudluğunda isə cərrahi geniş olaraq üstünlük verilən bir müalicə seçimidir.
Çəpər əyriliyinin düzəldilməsi cərrahi xaric başqa yol ilə mümkün olmasa da simptomların azaldılması və ya aradan qaldırılması məqsədilə bəzi dərmanlar üstünlük verilə bilər. Bu dərmanlar həkim tövsiyəsi istiqamətində və reçeteləndikləri halda istifadə edilə bilər.
Burun spreyləri, burun bantları və ağrı kəsici dərmanlar istifadə edilən dərmanlara nümunə olaraq verilə bilər.
Septoplastika (çəpər əyriliyi əməliyyatı)
Ciddi əlamətləri olan xəstələrin septoplastika əməliyyatı üçün uyğunluğu araşdırılarkən septumun vəziyyətinə, yaşa, müşayiət edən digər xəstəliklərə, risk faktorlarına, əvvəllər keçirilmiş əməliyyatlara, alkohol, narkotik maddə və ya tütün istifadəsinə baxılır.
Septoplastika proseduru adətən 1 və ya 2 saat davam edir və ümumi anesteziya altında xəstənin əyriliyi olan septumu düzəldilməyə çalışılır. Əməliyyat zamanı septum kəsilir və artıq və ya anormal yerləşən qığırdaq və ya sümük toxuma çıxarılır.
Bu şəkildə burun keçidi açılmış və düzəldilmiş olur. Sonra septumu dəstəkləmək məqsədilə burun dəliyindən bəzi aparatlar yerləşdirilə bilər. Kəsik yeri tikilərək əməliyyat sona çatdırılır. Əməliyyat risksiz deyil, lakin adətən təhlükəsiz bir prosedurdur.
Komplikasiyalar əsasən burun şəklində pozulma, əməliyyatın müvəffəqiyyətli olmaması və simptomların davam etməsi, qanaxma, qoxu hissinin azalması və ya itirilməsi və dişlər ilə diş ətlərində uyuşma olaraq sıralana bilər.
Əməliyyatdan sonra kardio kimi yüksək templi idmandan çəkinmək, burun sümkürmək və yatarkən başı yüksəkdə tutmaq tövsiyə edilir.
Çəpər əyriliyinin qarşısını almaq olarmı?
Çəpər əyriliyinə səbəb ola biləcək bəzi faktorlardan qorunmaq çəpər əyriliyinin qarşısını ala bilər. Təmas tələb edən idmanlarda kaska və üz qoruyucu kimi qoruyucu avadanlıq istifadəsi, motorlu nəqliyyat vasitələrinin istifadəsində qoruyucu tədbirlər götürmək bunlar arasında göstərilə bilər.
Çəpər əyriliyi çox insan üçün heç bir simptom vermir və ciddi problemlərə səbəb olmur. Ciddi və şiddətli simptomların mövcudluğunda septoplastika yaxşı bir seçim ola bilər. Çəpər əyriliyi əməliyyatı ilə birlikdə çox simptom aradan qaldırıla bilər.
Bununla yanaşı əməliyyat təkrarı tələb edən hallar da görülə bilər. Çəpər əyriliyinə bağlı görülən burun tıxanması, baş ağrısı və üz ağrısı kimi simptomların aradan qaldırılmasında bir sıra dərmanlar da reçete edilə bilər.
Nəfəs almada çətinlik kimi həyat keyfiyyətini aşağı salan və gündəlik fəaliyyətləri məhdudlaşdıran şiddətli simptomların mövcudluğunda bir mütəxəssis rəyi almaq, sağlamlıq müayinəsindən keçmək və uyğun müalicə planlaması etmək vacibdir.
Bu məlumat yalnız maarifləndirmə məqsədi daşıyır və tibbi məsləhət əvəzi deyildir. Hər hansı sağlamlıq problemləri üçün həmişə həkim mütəxəssis ilə məsləhətləşin.
