Burun qanaması, burun içini örtən toxumada qan itkisidir. Burun qanamaları geniş yayılmışdır. Çünki burnun üzün ortasındakı mövqeyi və daxili səthindəki səthə yaxın çoxsaylı qan damarları onu zədələnmə və burun qanaması üçün asan bir hədəf halına gətirir.
Bu qan damarları asanlıqla qanaya bilən bir quruluşa malikdir. Burundan keçən hava, burnun daxili səthini örtən qişaları quruda və qıcıqlandıra bilər. Lakin əksər burun qanamaları ciddi deyil və evdə müalicə edilə bilər. Ancaq bəziləri həkim tərəfindən yoxlanılmalıdır.
Çünki bəzi hallarda burun qanamaları digər tibbi problemlərin erkən bir əlaməti ola bilər. Xüsusilə də burnun arxa hissəsində baş verən qanamalarda bu vəziyyət mövcuddur.
Unudulmamalıdır ki, burun qanaması bəzi hallarda evdə dayandırıla bilsə də, ciddi vəziyyətlərin də xəbərçisi ola bilər.
Burun qanaması nədir?
Burun qanaması burnun içindəki toxumadan qan itkisidir. İki növ burun qanaması var. Bunlar ön burun qanaması və arxa burun qanamasıdır. Lakin arxa burun qanaması çox rast gəlinməsə də, tibbi müdaxilə tələb edir.
Ön burun qanamalarının böyük bir hissəsi burun boşluğunun girişində baş verir. Çünki ön burun həddindən artıq istiyə və soyuğa, yüksək və aşağı rütubətə məruz qalır və asanlıqla travma alır.
Burun qanamasının növləri bunlardır:
- Ön burun qanaması: Burnun ön hissəsində baş verir və qan burun dəliklərindən xaricə axır. Cəmiyyətdə geniş yayılıb, lakin adətən ciddi bir xəstəlik vəziyyətinə işarə etmir.
- Arxa burun qanaması: Boğaz yaxınlığında və burnun arxasında yaranan qanamalardır. Qanın geriyə doğru axmasına səbəb ola bilər və nadir hallarda rast gəlinir.
Burun qanaması xüsusilə uşaqlarda və 65 yaşdan yuxarı insanlarda çox yaygındır. Bu vəziyyət uşaqlar üçün narahatedici ola bilər, ancaq adətən ilk yardımla asanlıqla dayandırıla bilir və daha uzunmüddətli problemlərə səbəb olmur.
Burun qanamalarının bir neçə səbəbi var, lakin bunlar nadir hallarda narahatlıq üçün əsas verir.
Xəstəliklə əlaqəli olmayan burun qanamalarının qarşısı bu üsullarla alına bilər:
- Quru havalarda hava nəmləndiricisindən istifadə etmək
- Burnu nəmli saxlamaq
- Burun içinə təmasdan çəkinmək
- Xüsusilə uşaqların burun içinə yad cisim soxmasının qarşısını almaq
Burun qanamasının səbəbləri nələrdir?
Burun qanamalarına burun selikli qişasındakı qan damarlarının yırtılması səbəb olur. Bəzi hallarda, altdakı sağlamlıq vəziyyətləri və daha az rast gəlinən hadisələr burun qanamasına səbəb ola bilər.
Burun qanamalarının geniş yayılmış səbəbləri bunlardır:
- Üzə zərbə alınması
- Qaraciyər xəstəliyi
- Kimyaterapiya
- Sərt şəkildə burunu silmək
- Burunda, boğazda və ya sinuslarda infeksiya
- Soyuqdəymə
- Allergiya
- Qızdırmasalıcı dərmanlar
- Qan durulaşdırıcı dərmanlar
- Burun spreyləri
- Rütubətli isti və ya soyuq hava
- Leykemiya (Qan xərçəngi)
- Burun polipləri
- Sinusit
- Hamiləlik
Əgər burun qanaması buruna daxil olan yad bir cisimdən qaynaqlanırsa, qanamaya əlavə olaraq ağrı və ya qaşınma, bir burun dəliyindən qoxulu axıntı və ağız qoxusu da ola bilər.
Əgər qanamaya mövsümi allergiya (saman nezlesi) səbəb olarsa, burun qaşınması, asqırma və gözlərdə qaşınma da qanamaya yoldaşlıq edə bilər. Burun qanamaları xarici təsir olmadan da meydana gələ bilər.
Məsələn, burun içində selik ifraz edən bir toxuma olan selikli qişa quruduqda, qabıqlandıqda və ya çatladıqda qanamaya səbəb olur. Qan laxtalanma problemi olan insanlarda olduğu kimi, laxtalanma əleyhinə dərman istifadə edən insanlarda da burun qanamalarına tez-tez rast gəlinir.
Burun qanaması zamanı nə etməli? (ilk yardım)
urun qanaması (epistaksis) əksər hallarda təhlükəli olmasa da, qorxuducu bir hal ola bilər. Düzgün ilk yardım qaydalarını bilmək qanamanı tez bir zamanda dayandırmağa və ağırlaşmaların qarşısını almağa kömək edir.
İlk yardım addımları:
- Sakitləşin: Təşviş qan təzyiqini yüksəldərək qanamanı artıra bilər. Həm qanı axan şəxs, həm də ətrafdakılar sakitliyini qorumalıdır.
- Düzgün Oturma Vəziyyəti: Şəxs stulda və ya oturaq vəziyyətdə olmalı, bədəni və başı yüngülcə irəli əyilməlidir. Bu, qanın udlağa axmasının və mədəyə gedərək ürəkbulanma və ya qusmaya səbəb olmasının qarşısını alır. Ağızda toplanan qan tüpürülməlidir.
- Burnu Sıxın: Baş barmaq və şəhadət barmağınızla burnun sümüklü hissəsinin altından, yəni yumşaq qığırdaqlı hissədən möhkəm şəkildə sıxın. Hər iki burun dəliyinin tam qapandığından əmin olun.
- Ağızdan Nəfəs Alın: Burun sıxılı vəziyyətdə olarkən ağızdan nəfəs almağa davam edin.
- Gözləmə Müddəti: Bu vəziyyətdə burnu ən azı 10-15 dəqiqə fasiləsiz olaraq sıxılı saxlayın. Qanamanın dayanıb-dayanmadığını yoxlamaq üçün tez-tez buraxmaq olmaz.
- Soyuq Kompres Tətbiqi: Burnun kökünə (alınla burun arasındakı nahiyə) və ya ənsəyə dəsmala bükülmüş buz torbası qoymaq qan damarlarının daralmasına kömək edərək qanamanı azalda bilər. Bu, vacib deyil, lakin köməkçi bir üsuldur.
Əgər 15 dəqiqə keçdikdən sonra qanama hələ də davam edirsə, eyni prosesi daha 10-15 dəqiqə təkrarlayın.
Nələri etməlisiniz?
- Başı arxaya əyməyin: Bu, ən çox edilən səhvlərdən biridir. Başın arxaya əyilməsi qanın udlağa və nəfəs borusuna axmasına, boğulma təhlükəsinə və ya mədəyə gedərək qusmaya səbəb ola bilər.
- Uzanmayın: Uzanmaq da qanın udlağa axmasına səbəb olur. Oturaq vəziyyətdə qalmaq daha doğrudur.
- Burnu Üfürüməyin (Asqırmamağa Çalışın): Qanama dayandıqdan sonra burnu üfürmək və ya təmizləməyə çalışmaq yeni əmələ gəlmiş qan laxtasını yerindən oynadaraq qanamanı yenidən başlada bilər. Qanama dayandıqdan sonra bir neçə saat ərzində bundan çəkinmək lazımdır.
- Buruna Pambıq və ya Salfet Yerləşdirməyin: Xüsusi tibbi tamponlar istisna olmaqla, buruna pambıq və ya salfet parçası yerləşdirmək tövsiyə edilmir. Çünki onları çıxararkən əmələ gəlmiş laxta zədələnə və qanama təkrarlana bilər.
- Ağır fiziki fəaliyyətdən çəkinin: Qanama dayandıqdan sonra bir müddət ağır əşyalar qaldırmaqdan və gərgin hərəkətlərdən uzaq durun.
- İsti içkilər və isti duşdan çəkinin: İsti mayelər və buxar qan damarlarını genişləndirərək təkrar qanama riskini artıra bilər.
Burun qanamasının müalicəsi
Əgər qanama burnun ön hissəsində baş verirsə, bəzi tətbiqlər qanamanın qısa müddətdə dayanmasına kömək edə bilər.
Xüsusilə uşaqlarda qan görəndə başlayan ağlama vəziyyəti çətinləşdirə və qanamanın artmasına səbəb ola bilər. Buna görə də ilk növbədə qanaması olan uşağı sakitləşdirmək lazımdır.
Uşaq və ya yetkin olmasından asılı olmayaraq, qanama vəziyyətində dik oturmaq vacibdir. Dik oturma mövqeyindəykən baş yüngülcə önə əyilərək qanın geriyə axmasının qarşısı alınmalıdır.
Lakin əgər qanama bir müddət sonra dayanmırsa və ya dayandıqdan sonra təkrarlanırsa, bu, tibbi müdaxilə tələb edən bir vəziyyət ola bilər.
Əgər qanama burnun arxa hissəsindədirsə və ya təkrarlanan bir qanamadırsa, tibbi müdaxilə tələb oluna bilər. Lakin müalicə üçün ilk növbədə problemin burun içində haradan qaynaqlandığının diaqnozu qoyulmalıdır.
Burun qanamaları adətən simptomlara baxılaraq diaqnoz edilir. Həkim burun qanamasının səbəblərini müəyyən etməyə çalışmaq üçün bəzi suallar verir və qısa bir müayinə aparır. Bunun üçün ilk olaraq fiziki olaraq burun daxili yoxlanılır.
Əgər zəruri görülərsə, endoskopiya, tomoqrafiya və ya rentgen ilə burun daxilinə baxıla bilər. Bunlardan başqa, əgər başqa bir xəstəlik nəticəsində burun qanamasının inkişaf etdiyindən şübhə edilirsə, qan analizləri istənilə bilər.
Tez-tez burun qanaması varsa və ya müəyyən risk faktorları mövcuddursa, həkim daha çox araşdırma aparmaq istəyə bilər. Qan testlərindən başqa, şəxsin qulaq-burun-boğaz mütəxəssisinə yönləndirilməsini uyğun görə bilərlər.
Diaqnozdan sonra əgər bir qan damarının yırtılması səbəbindən qanama varsa, koterizasiya adı verilən bir üsulla damar isidilir və yandırılır. Bu şəkildə damarın açıq hissəsi bağlanmış olur. Eyni zamanda, ciddi olmayan hallarda burun içinə tampon tətbiqi ilə qanama dayandırıla bilər.
Burun qanaması nə zaman təhlükləlidir?
Əksər burun qanamaları adətən yüngül olur və uzun çəkmir. Bir az səbir və təzyiqlə, demək olar ki, bütün ağırlaşmamış ön burun qanamaları dayandırılır.
Həkim müdaxiləsi tələb edən nadir hallarda rast gəlinən burun qanamaları belə, adətən koterizasiya, tamponlama və ya digər seçimlərlə uğurla müalicə edilə bilir.
Burun qanamasından başqa, təkrarlanan infeksiyalar və göyərmə kimi əlamətlər varsa, bu vəziyyət bir qan xəstəliyindən qaynaqlana bilər. Buna görə də ən qısa zamanda bir həkim tərəfindən yoxlanılmalıdır.
Lakin həddindən artıq qanaması olan, birdən çox tibbi problemi olan və ya laxtalanma əleyhinə dərmanlar qəbul edən bəzi şəxslərin burun qanaması müalicəsi üçün xəstəxanaya yerləşdirilmələri lazım gələ bilər.
Aşağıdakı hallarda təcili tibbi yardım alınması tövsiyə edilir:
- Buruna alınan bir zərbə səbəbindən yaranan zədə
- Çox şiddətli qanama
- Nəfəs almaqda çətinlik çəkmək
- Burun qanamasının 15 dəqiqədən uzun sürməsi
- 2 yaşından kiçik bir uşaqda baş verməsi
- Qan durulaşdırıcı dərman istifadəsi
- Burun qanamasının qan qusma ilə birlikdə baş verməsi
Burun qanaması narahatedici ola bilər, amma adətən narahat olmağa dəyməz. Bununla birlikdə, həkimlər qanamalara səbəb olan altdakı tibbi bir vəziyyətin olub-olmadığını araşdıracağından, tez-tez və ya qeyri-adi dərəcədə ağır burun qanaması mütləq həkimə göstərilməlidir.
Burun qanaması ilə bağlı tez-tez verilən suallar
1. Burun qanamasının ən çox görülən səbəbləri nələrdir?
Burun qanamaları əsasən iki səbəbə görə baş verir: lokal (burunla əlaqəli) və sistemik (bədənin ümumi vəziyyəti ilə əlaqəli).
- Lokal Səbəblər (Ən çox rast gəlinənlər):
- Quru hava: Xüsusilə qış aylarında və ya kondisionerli mühitlərdə havanın quru olması burun selikli qişasını qurudaraq qabıqlanmaya və qanamaya səbəb olur.
- Burnu qurdalamaq: Bu, burun arakəsməsinin ön hissəsindəki zəngin damar şəbəkəsinin (Kisselbax kələfi) asanlıqla zədələnməsinə və qanamasına gətirib çıxarır.
- Güclü şəkildə asqırmaq və ya burnu möhkəm silmək.
- Zərbə və travmalar: Buruna alınan yüngül zərbələr belə qanamaya səbəb ola bilər.
- Allergiya və infeksiyalar: Allergik rinit, qrip və sinusit kimi xəstəliklər burun selikli qişasını qıcıqlandıraraq qanama riskini artırır.
- Sistemik Səbəblər (Daha az rast gəlinən):
- Yüksək qan təzyiqi (hipertoniya).
- Qan durulaşdırıcı dərmanların istifadəsi (aspirin, varfarin və s.).
- Qanın laxtalanma problemləri (hemofiliya kimi genetik xəstəliklər).
- Kəskin vitamin K və ya C çatışmazlığı.
2. Başımı arxaya əymək qanamanı dayandırmağa kömək edirmi?
Xeyr, bu, ən çox edilən yanlışdır. Başınızı arxaya əydiyiniz zaman qan burundan axmaq əvəzinə udlağa və mədəyə doğru gedir. Bu, qanın udulmasına, mədə bulantısına, qusmaya və hətta nəfəs yoluna düşərək boğulma təhlükəsinə səbəb ola bilər. Düzgün mövqe, başı və bədəni yüngülcə irəli əyərək oturmaqdır.
3. Niyə uşaqlarda burun qanaması daha çox olur?
Uşaqlarda burun qanaması böyüklərə nisbətən daha tez-tez baş verir. Bunun əsas səbəbləri:
- Uşaqların burnu qurdalamağa daha çox meyilli olması.
- Onların burun içindəki damarlarının daha həssas və səthə yaxın olması.
- Allergiya və yuxarı tənəffüs yolları infeksiyalarına daha tez-tez tutulmaları.Əksər hallarda bu qanamalar təhlükəsizdir və böyüdükcə azalır.
4. Tez-tez təkrarlanan burun qanamaları hansısa ciddi xəstəliyin əlaməti ola bilərmi?
Bəli, ola bilər. Əgər bir şəxs həftədə bir neçə dəfə və ya heç bir aydın səbəb olmadan tez-tez burun qanaması yaşayırsa, bu, altta yatan bir problemin göstəricisi ola bilər.
Bu problemlərə aşağıdakılar daxildir:
- Kontrol altına alınmamış yüksək qan təzyiqi.
- Qanın laxtalanması ilə bağlı pozğunluqlar.
- Burun içində polip və ya daha ciddi hallarda şişlərin olması.
Bu kimi hallarda mütləq həkimə (LOR və ya terapevtə) müraciət etmək vacibdir.
5. Burun qanamasının qarşısını almaq üçün nə etmək olar?
- Havanı nəmləndirin: Xüsusilə qış aylarında evdə və ya iş yerində hava nəmləndirici cihazlardan istifadə edin.
- Burnunuzu nəmli saxlayın: Həkim məsləhəti ilə duzlu su spreylərindən (izotonik məhlul) və ya xüsusi nəmləndirici mazlardan istifadə edə bilərsiniz.
- Burnu qurdalamaqdan çəkinin: Uşaqlarda bu vərdişin qarşısını almaq üçün dırnaqlarını qısa tutun.
- Burnu ehmalca silin: Güclü və sərt şəkildə burnunuzu təmizləməkdən uzaq durun.
- Allergiyaları nəzarətdə saxlayın: Əgər allergiyanız varsa, həkim təyinatı ilə müvafiq dərmanları qəbul edin.
6. Nə zaman təcili tibbi yardım çağırmalıyam?
Aşağıdakı hallarda dərhal həkimə müraciət etmək və ya təcili yardım çağırmaq lazımdır:
- Düzgün ilk yardım göstərməyinizə baxmayaraq, qanama 20-30 dəqiqədən artıq davam edirsə.
- Qanama çox şiddətlidirsə (qısa müddətdə çoxlu qan itkisi varsa).
- Qanama başa alınan ciddi bir zərbə və ya qəzadan sonra başlayıbsa.
- Nəfəs almaqda çətinlik çəkirsinizsə.
- Başgicəllənmə, ürəkgetmə, güclü zəiflik və ya çaşqınlıq hissi varsa.
- Qan durulaşdırıcı dərmanlar istifadə edirsinizsə və qanama baş veribsə.
Səhifənin məzmunu yalnız məlumat məqsədi daşıyır. Diaqnoz və müalicə üçün mütləq həkiminizlə məsləhətləşin.
