Payız və qış aylarında sadə bir zökəm kimi başlayan, lakin vaxtında müalicə edilmədikdə həyat keyfiyyətini ciddi şəkildə aşağı salan xəstəliklərdən biri haymoritdir. Tibbi dildə maksillar sinusit adlanan bu xəstəlik, xalq arasında daha çox “qaymorit” adı ilə tanınır.
Bir çox insan burun tutulması və baş ağrısını sadə soyuqdəymə əlaməti sanaraq keçiştirir, lakin haymorit (qaymorit) əlamətləri və müalicəsi vaxtında nəzərə alınmazsa, ciddi fəsadlara yol aça bilər.
Bu məqalədə haymoritin nə olduğunu, necə yarandığını, hansı əlamətlərlə özünü büruzə verdiyini və müasir tibbdə necə müalicə olunduğunu ətraflı izah edəcəyik.
Haymorit (Qaymorit) nədir?
İnsanın kəllə sümüyündə, burnun hər iki tərəfində yerləşən hava ilə dolu boşluqlara “haymor” və ya “maksillar” boşluqlar deyilir.
Bu boşluqların içərisi selikli qişa ilə örtülüdür. Müxtəlif səbəblərdən (infeksiyalar, allergiya və ya diş problemləri) bu boşluqların iltihablaşması və irinlə dolması haymorit adlanır.
Xəstəlik iki formada müşahidə olunur:
- Kəskin haymorit: Adətən soyuqdəymə və qripdən sonra yaranır, əlamətləri kəskin olur və düzgün müalicə ilə 2-4 həftə ərzində tam sağalır.
- Xroniki haymorit: Kəskin formanın düzgün müalicə edilməməsi nəticəsində yaranır və ildə bir neçə dəfə təkrarlana bilər. Bu halda iltihab prosesi 12 həftədən çox davam edir.
Haymorit niyə yaranır?
Haymoritin yaranmasının əsas səbəbi haymor boşluqlarını burun yolu ilə birləşdirən təbii kanalların tutulmasıdır.
Bu kanallar tutulduqda, boşluğun içindəki selik xaric ola bilmir, orada toplanır və bakteriyaların çoxalması üçün ideal mühit yaradır.
Əsas risk faktorları və səbəblər bunlardır:
- Virus infeksiyaları: Qrip və ya kəskin respirator virus infeksiyaları (KRVİ).
- Bakterial infeksiyalar: İmmunitet zəiflədikdə aktivləşən bakteriyalar (stafilokoklar, streptokoklar).
- Allergik rinit: Mövsümi allergiyalar selikli qişanın ödeminə səbəb olaraq kanalları tıxayır.
- Burun çəpəri əyriliyi: Anadangəlmə və ya travma sonrası yaranan əyriliklər havalanmanı pozur.
- Diş xəstəlikləri (Odontogen haymorit): Üst çənədəki dişlərin kökləri haymor boşluğuna çox yaxın yerləşir. Çürük dişlər və ya uğursuz diş müalicəsi infeksiyanın birbaşa haymor boşluğuna keçməsinə səbəb ola bilər.
Haymorit (Qaymorit) əlamətləri
Xəstəliyi vaxtında tanımaq üçün simptomlara diqqət yetirmək lazımdır. Haymorit (qaymorit) əlamətləri yerli və ümumi olmaqla iki qrupa bölünür.
Yerli Əlamətlər (Üz və Burun Nahiyəsində)
- Üz ağrısı və təzyiq hissi: Xüsusilə yanaq nahiyəsində, gözlərin altında və burun ətrafında dolğunluq və ağrı hiss olunur.
- Baş ağrısı: Ağrı adətən başı aşağı əydikdə (məsələn, ayaqqabı bağlayarkən) kəskinləşir. Bu, haymoritin ən spesifik əlamətlərindən biridir.
- Burun tənəffüsünün pozulması: Burun tutulur, insan ağızla nəfəs almağa məcbur olur.
- İfrazat: Burundan sarı və ya yaşıl rəngli, bəzən pis qoxulu irinli axıntı gəlir.
- Qoxu bilmənin azalması: İltihab nəticəsində qoxu reseptorlarının fəaliyyəti zəifləyir.
Ümumi Əlamətlər
- Hərarətin yüksəlməsi: Kəskin haymoritdə temperatur 38°C və daha yuxarı qalxa bilər. Xroniki formada isə subfebril (37.1°C – 37.5°C) hərarət müşahidə oluna bilər.
- Halsızlıq və yorğunluq: Orqanizmin intoksikasiyası (zəhərlənməsi) nəticəsində yaranır.
- Yuxu pozğunluğu: Burun tutulması gecələr rahat yatmağa mane olur.
Diaqnostika necə qoyulur?
Əgər yuxarıdakı əlamətləri özünüzdə hiss edirsinizsə, mütləq LOR (Qulaq-Burun-Boğaz) həkiminə müraciət etməlisiniz. Həkim aşağıdakı üsullarla diaqnoz qoyur:
- Anamnez və Baxış: Həkim şikayətlərinizi dinləyir və rinoskopiya (burun güzgüsü) vasitəsilə burun boşluğunu müayinə edir.
- Rentgen Müayinəsi: Haymor boşluqlarında maye səviyyəsini (irini) görmək üçün ənənəvi üsuldur.
- Kompüter Tomoqrafiyası (KT): Bu, “qızıl standart” sayılır. KT vasitəsilə haymoritin səbəbi (məsələn, polip, kista, diş kökü və ya çəpər əyriliyi) dəqiq müəyyən edilir.
- Endoskopik Müayinə: Burun daxilini kamera vasitəsilə görüntüləmək üçün istifadə olunur.
Haymoritin müalicəsi: Müasir yanaşma
Haymorit (qaymorit) əlamətləri və müalicəsi fərdi yanaşma tələb edir. Müalicənin əsas məqsədi iltihabı aradan qaldırmaq, burun tənəffüsünü bərpa etmək və irini boşluqdan xaric etməkdir.
1. Dərman Müalicəsi (Konservativ Müalicə)
Yüngül və orta dərəcəli hallarda həkimlər dərman müalicəsinə üstünlük verirlər:
- Antibiotiklər: Yalnız bakterial mənşəli haymorit zamanı təyin olunur. Virus mənşəli xəstəlikdə antibiotik faydasızdır.
- Damarbüzücü damcılar (Dekonjestanlar): Burun ödemini azaltmaq üçün istifadə olunur (lakin 5-7 gündən artıq istifadəsi asılılıq yarada bilər).
- Kortikosteroid spreylər: İltihabı və ödemi azaltmaq üçün təyin edilir.
- Mukolitiklər: Qatı irini durulaşdırıb xaric olunmasını asanlaşdıran dərmanlar.
- Burun yuyulması: Duzlu su məhlulları (izotonik dəniz suyu) ilə burnun mütəmadi yuyulması.
2. Prosedur Müalicəsi
- “Kuku” Üsulu (Proetz Metodu): Xüsusi aparat vasitəsilə burun boşluğunun antiseptik məhlullarla yuyulmasıdır. Bu zaman pasiyent “ku-ku” deyir ki, məhlul nəfəs borusuna getməsin. Bu üsul irinin təmizlənməsində çox effektlidir.
3. Cərrahi və İnvaziv Müalicə
- Punksiyon (Deşilmə): Əgər dərman müalicəsi effekt vermirsə və boşluqda çoxlu irin varsa, iynə ilə haymor boşluğu deşilir və yuyulur.
- Endoskopik Sinus Cərrahiyyəsi (FESS): Xroniki haymorit, poliplər və ya ciddi anatomik problemlər zamanı tətbiq olunur. Bu, kəsiksiz, burun dəliklərindən daxil olmaqla aparılan müasir əməliyyatdır. Təbii kanallar genişləndirilir və havalanma bərpa edilir.
Evdə nələrə diqqət etməli? (Mühüm xəbərdarlıqlar)
Pasiyentlərin tez-tez etdiyi səhvlərdən biri həkim məsləhəti olmadan evdə özbaşına müalicəyə cəhd etməkdir.
- İsti qoymaq olmaz! İrinli proses zamanı yanağa isti (duz, yumurta və s.) qoymaq infeksiyanın yayılmasına və hətta meningitə (beyin qişalarının iltihabı) səbəb ola bilər.
- Bol maye qəbul edin: Su, seliyin durulaşmasına kömək edir.
- Nəmləndirmə: Otağın havasının rütubətli olması burun yollarının qurumasının qarşısını alır.
Tez-Tez Verilən Suallar
1. Haymorit zamanı mütləq “deşilmə” (punksiya) olunmalıdırmı?
Xeyr, bu köhnəlmiş bir mifdir. Müasir dövrdə güclü antibiotiklər və yerli spreylər sayəsində əksər hallarda punksiyaya ehtiyac qalmır. Punksiya yalnız irin dərmanla təmizlənmədikdə və ya kəskin ağrılar olduqda son çarə kimi tətbiq olunur.
2. Haymorit başqalarına yoluxurmu?
Haymoritin özü yoluxucu deyil. Ancaq haymoritə səbəb olan viruslar (qrip, soyuqdəymə) asqırma və öskürmə yolu ilə başqalarına keçə bilər. Yəni sizdən başqasına haymorit yox, onu yaradan virus keçə bilər.
3. Xroniki haymoritdən tamamilə qurtulmaq mümkündürmü?
Bəli, mümkündür. Lakin bunun üçün sadəcə dərman kifayət etməyə bilər. Əgər səbəb burun çəpəri əyriliyi, polip və ya diş problemidirsə, həmin səbəb cərrahi yolla aradan qaldırıldıqdan sonra xəstəlik tam sağalır.
4. Haymorit zamanı baş ağrısını miqrendən necə fərqləndirmək olar?
Haymorit ağrısı adətən başı önə əydikdə, öskürdükdə artır və daha çox alın, göz ətrafı nahiyədə olur. Həmçinin burun tutulması və irinli ifrazatla müşayiət olunur. Miqren isə adətən işığa və səsə həssaslıqla müşahidə olunan, birtərəfli, pulsasiya edən ağrıdır.
5. Müalicə edilməyən haymorit hansı fəsadları verə bilər?
Müalicə olunmayan irinli haymorit infeksiyanın göz çuxuruna (görmənin itirilməsi təhlükəsi) və ya beyin qişalarına (meningit, beyin absesi) yayılmasına səbəb ola bilər. Bu, həyati təhlükə daşıyan vəziyyətdir.
Haymorit (qaymorit) əlamətləri və müalicəsi mövzusunda məlumatlı olmaq, xəstəliyi ilkin mərhələdə aşkar etməyə və ağırlaşmaların qarşısını almağa kömək edir. Unutmayın ki, burun sadəcə nəfəs almaq üçün deyil, beynin “soyutma sistemi” və orqanizmin giriş qapısıdır.
Əgər 7-10 gündən uzun sürən burun tutulması, üz nahiyəsində təzyiq və ya irinli ifrazat müşahidə edirsinizsə, vaxt itirmədən həkimə müraciət edin. Özbaşına antibiotik istifadəsi xəstəliyi xroniki hala sala bilər.
Qeyd: Bu məqalə yalnız məlumat xarakteri daşıyır və tibbi məsləhət, diaqnoz və ya müalicəni əvəz etmir.
